«Η παναγία στην Ελληνική ποίηση» (της Μένης Πουρνή)

ανεξάρτητα από την προσωπική τους θεώρηση όσον αφορά την θρησκευτική τους πίστη και στάση, αναφέρουν στο έργο τους την Παναγία ως μία πανανθρώπινη μητέρα που κατανοεί και συμπάσχει με τον ανθρώπινο πόνο και ως έναν μεσάζοντα, μία προσβάσιμη γέφυρα ανάμεσα στο θείο και το ανθρώπινο.

(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});

Τον 17ο αιώνα ιδρύεται στη Βενετία από τον Θωμά Φλαγγίνη ένα ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα για Έλληνες που προορίζονταν για εκκλησιαστικά κυρίως αξιώματα. Λίγο πριν το θάνατό του όρισε στη διαθήκη του τους πόρους για την ίδρυσή του και η λειτουργία του ξεκίνησε το 1665. Η σχολή ονομαζόταν Φλαγγίνειος Σχολή ή Φλαγγινιανό Φροντιστήριο.

Το 1708 η σχολή εξέδωσε έναν τόμο με ποιήματα των σπουδαστών με τον τίτλο «Άνθη ευλαβείας», η οποία περιείχε ποιήματα για τη σχολική γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Ανάμεσά τους βρίσκουμε το ποίημα «Εις την μετάστασιν της Πανάγνου» (Στην Κοίμηση της Θεοτόκου):

«Σαν εις άρμα λαμπρόν, στα χρυσωμένα

των αγγέλων φτερά, επέτα η θεία

Μητέρα του Θεού, εις την οποία

ήταν όλα τα κάλλη μαζωμένα.

Τούτα βλέπουσ’ η γη με πικραμένα

μάτια με στεναγμούς, είπε : «Μαρία

πού μ΄ αφίνεις εδώ στην ερημία;

ή πώς να ζήσω ‘γω χωρίς εσένα;»

Είναι πολεμικός νόμος να σέρνη

πίσω του ο νικητής τους νικημένους

όταν θριαμβικήν δόξα λαβαίνη.

Κι’ εμέ και τους υιούς μου υποκειμένους

έκαμες. Μαρία· λοιπόν τυχαίνει

να μας σύρης αυτού γλυκά δεμένους».

(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});

Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, εκπρόσωπος της Επτανησιακής Σχολής, στο ποίημά του «25η Μαρτίου: Ευαγγελισμός-Ελληνισμός» αναφέρεται στο ομώνυμο γεγονός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και της εθνικής επετείου της Επανάστασης του 1821. Ακολουθεί ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα:

«Με μιας ανοίγει ο ουρανός, τα σύγνεφα μεριάζουν,

οι κόσμοι εμείνανε βουβοί, παράλυτοι, κυττάζουν.

Μια φλογ’ αστράφτει… ακούονται ψαλμοί και μελωδία…

Πετάει εν άστρο… σταματά εμπρός εις τη Μαρία…

«Χαίρε της λέγει, αειπάρθενε, ευλογημένη χαίρε!

Ο Κύριός μου είναι με σε. Χαίρε, Μαρία, χαίρε!…»

Επέρασαν χρόνοι πολλοί… Μια μέρα σαν εκείνη

αστράφτει πάλαι ο ουρανός… Στην έρμη της την κλίνη

λησμονημένη, ολόρφανη, χλωμή κι’ απελπισμένη,

μια κόρη πάντα τήκεται, στενάζει, αλυσωμένη.

Τα σίδερα είναι ατάραγα, σκοτάδι ολόγυρά της.

Η καταφρόνια, η δυστυχιά σέπουν τα κόκκαλά της.

Τρέμει με μιας η φυλακή και διάπλατη η θυρίδα

φέγγει κι’ αφίνει και περνά εν άστρο, μιαν αχτίδα.

Ο Άγγελος εστάθηκε, διπλώνει τα φτερά του…

«Ξύπνα, ταράζου, μη φοβού, χαίρε, Παρθένε, χαίρε.

Ο Κύριός μου είναι με σε, Ελλάς ανάστα, χαίρε…».

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης πέρα από τα πολύ γνωστά και αγαπημένα του διηγήματα έχει γράψει και κάποια ποιήματα. Ορισμένα όπως «Στην Παναγίτσα στο Πυργί» ή «Η Παναγιά η Κουνίστρα» αναφέρονται στη μορφή της Παναγίας:

«Χαίρετ’ ο Ιωακείμ κ’ η Άννα

που γέννησαν χαριτωμένη κόρη

στην Παναγίτσα στο Πυργί!

Χαίρεται όλ’ η έρημη ακρογιαλιά

κι ο βράχος κι ο γκρεμνός αντίκρυ του πελάγους,

που το χτυπούν άγρια τα κύματα

χαίρεται απ’ την εκκλησίτσα,

που μοσχοβολά πάνω στη ράχη.

Χαίρεται τ’ άγριο δένδρο, που γέρνει

το μισό απάνω στον βράχο, το μισό στον γκρεμνό·

χαίρετ’ ο βοσκός που φυσά τον αυλό του,

χαίρετ’ η γίδα του, που τρέχει στα βράχια,

χαίρεται το ερίφιο, που πηδά χαρμόσυνα…»

(«Εις την Παναγίτσα στο Πυργί»)

Ο θρυλικός Κωστής Παλαμάς στο ποίημα του «Η φλογέρα του βασιλιά» αναφέρεται στο προσκύνημα του Βυζαντινού αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄ του Βουλγαροκτόνου στην Παναγία την Αθηνιώτισσα στο βράχο της Ακρόπολης:

«Η γνώμη του υποταχτικιά, ρέμπελος πάντα ο νους του και μάθημα

μονάκριβο, και θησαυρό σοφίας,

κράτησε ο νους του ανάξιου και μουρμουρίζοντάς το τα χείλια

τρεμοσάλευε πάσα ώρα, στιγμή πάσα,

ξυπνώντας με το σήμαντρο, πλαγιάζοντας με του ήλιου στο γέρμα, στον

εσπερινό, στην αγρυπνιά, στον όρθρο, στο αρχονταρίκι, στο ναό, στην

κέλλα, στο τραπέζι,

μόνο ένα μάθημα ακριβό, παρμένο σε δυο λόγια :

του αγγέλου το χαιρετισμό στην Κεχαριτωμένη».

Ο Άγγελος Σικελιανός, αν και είναι περισσότερο ταυτισμένος στη συνείδηση του αναγνώστη ως λάτρης της ελληνικής αρχαιότητας, δεν παραλείπει να αναφερθεί και στην Παναγία στο ποιητικό του έργο:

«…Στεριά, νησιά και πέλαγα, μια Κόρη και μια Μάννα,

η Ελλάδα, στην αθάνατη, γονατιστή, πλαγιά

που τρέμει μπρος της η άβυσσο, ακούοντας την καμπάνα,

τα θεόρατα τα μάτια Σου στυλώνει, Παναγιά!»

(«Ύμνος στην Παναγιά»)

(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});

Το ποίημα του Κώστα Βάρναλη «Οι πόνοι της Παναγιάς» είναι ένα από τα κλασικά νεοελληνικά ποιήματα αναφορικά με το θέμα:

«Πού να σε κρύψω, γιόκα μου, να μη σε φτάνουν οι κακοί;

Σε ποιο νησί του Ωκεανού, σε ποιάν κορφήν ερημική;

Δεν θα σε μάθω να μιλάς και τα’ αδικο φωνάζεις.

Ξέρω, πως θα’ χεις την καρδιά τόσο καλή, τόσο γλυκή,

Που με τα βρόχια της οργής ταχιά θενά σπαράξεις.

……………………………………………..

Κι αν κάποτε τα φρένα σου το Δίκιο, φως της αστραπής,

κι η Αλήθεια σου κτυπήσουνε, παιδάκι μου, να μην το πεις.

Θεριά οι ανθρώποι δεν μπορούν να το σηκώσουν.

Δεν είναι αλήθεια πιο χρυσή απ’ την αλήθεια της σιωπής.

Χίλιες φορές να γεννηθείς, τόσες θα σε σταυρώσουν».

Ο Οδυσσέας Ελύτης έχει αναφερθεί πολλές φορές στη μορφή της Παναγίας στο έργο του. Ξεχωρίζει η αναφορά του στο «Άξιον εστί»:

«

Άξιον εστί εορτάζοντας τη μνήμη

Των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίτης

Ένα θαύμα να καίει στους ουρανούς τα’ αλώνια

Ιερείς και πουλιά να τραγουδούν το χαίρε :

Χαίρε η καιομένη και χαίρε η Χλωρή

Χαίρε η Αμεταμέλητη με το πρωραίο σπαθί

Χαίρε η που πατείς και τα σημάδια σβήνονται

Χαίρε η που ξυπνάς και τα θαύματα γίνονται

Χαίρε του παραδείσου των βυθών η Αγρία

Χαίρε της ερημίας των νησιών η Αγία

Χαίρε η Ονειροτόκος, χαίρε η Πελαγινή

Χαίρε η Αγκυροφόρος και η Πενταστέρινη

Χαίρε με τα λυτά μαλλιά η χρυσίζοντας τον άνεμο

Χαίρε με την ωραία λαλιά η δαμάζοντας τον δαίμονα

Χαίρε που καταρτίζεις τα Μηναία των Κήπων

Χαίρε που αρμόζεις τη ζώνη του Οφιούχου

Χαίρε η ακριβοσπάθιστη και σεμνή

Χαίρε η προφητικιά και δαιδαλική».

Το ίδιο ισχύει και για έναν ακόμη μεγάλο μας ποιητή, τον Γιάννη Ρίτσο:

«Όταν περνούσε η Παναγία σιωπηλή κάτου απ’ τα δέντρα

κανένας δεν την άκουσε

Τα σκυλιά δε γαυγίσαν στις αυλόπορτες.

Μονάχα τα τριζόνια τη χαιρέτισαν,

κι ένα μεγάλο αστέρι χτύπησε

σε μια χορδή κάποιο άγνωστο τραγούδι

που τ’ ακούσαν μόνο τα παιδιά στον ύπνο τους

και γύρισαν απ’ τα’ άλλο τους πλευρό χαμογελώντας».

(«Από το όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού»)

Η ποιήτρια Ζωή Καρέλλη έγραψε ποίηση με θρησκευτική κυρίως θεματολογία. Ξεχωρίζουμε το «Μετά τον εσπερινό»:

«Περίσκεπτη η Θεοτόκος

Στη σκοτεινή, Βυζαντινή εικόνα,

αυτή η μεσιτεύουσα γλυκεία ελπίς,

Έμεινε σοβαρή και μ’ αυστηρή θωριά.

Στο βλέμμα του επισκέπτη που Την κοίταζε μελαγχολία γεμάτος για την

(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});

απιστία του,

γνωρίζοντας συνάμα την μύχιαν έπαρση,

ίσως και τον κρυμμένο φόβο,

μέσα στην άδειαν εκκλησία,

αφού τελείωσε ο σύντομος Εσπερινός».

http://psaxna.gr/2017/08/13/παναγία-στην-ελληνική-ποίηση-της-μέν/